2019-07-30 07:46

Antykoncepcja u małych zwierząt

Antykoncepcja zwierząt domowych pozwala zapobiegać niechcianym ciążom wśród suk i kotek. Nie jest praktykowana tylko u samic, ale także u samców. Istnieje wiele metod chirurgicznych oraz niechirurgicznych, mających na celu kontrolowanie płodności u naszych pupili.

Anatomia

Narządy rozrodcze u samców:



• Zewnętrzne narządy płciowe :

- Prącie – służy do kopulacji.

- Jądra – produkują plemniki oraz testosteron. Jest to właściwy narząd rozrodczy – odpowiednik żeńskiego jajnika.

• Wewnętrzne narządy płciowe :

- Najądrza – pełnią rolę magazynu dla plemników

- Nasieniowód – przewód odprowadzający plemniki do cewki moczowej

• Gruczoły płciowe dodatkowe :

- Gruczoł krokowy – jego wydzielina stanowi podstawową objętość ejakulatu. Zawiera on także substancje neutralizujące kwaśny odczyn pochwy.

- Gruczoły opuszkowo – cewkowe – oczyszczają cewkę moczową, dzięki śluzowatej wydzielinie wydalanej w pierwszej fazie wytrysku.

Narządy płciowe u samic :



• Zewnętrzne narządy płciowe :

- Srom – otacza przedsionek pochwy i stanowi naturalną barierę zamykającą wnętrze przed zakażeniami.

- Przedsionek pochwy i pochwa – narząd służący do aktu krycia.

• Wewnętrzne narządy płciowe:

- Macica – służy do rozwoju zapłodnionej komórki jajowej, a następnie zarodka i płodu.

- Jajowody – tutaj dochodzi do zapłodnienia komórki, którą potem przesuwają do ściany macicy.

- Jajniki - produkują gamety żeńskie oraz hormony. Jest to właściwy narząd rozrodczy –
odpowiednik męskiego jądra.

• Dodatkowy narząd płciowy:

- Gruczoły mlekowe – wydzielają mleko, które jest pokarmem dla młodych.

Na co zwrócić uwagę?

Na rodzaj zastosowanej antykoncepcji u psa czy kota będzie wpływało wiele czynników :

• Płeć – w zależności od tego czy zabieg wykonany będzie u samca czy samicy, technika będzie zupełnie inna.

• Wiek – ma on także znaczenie w doborze metody. Niektórych form antykoncepcji, szczególnie niechirurgicznych nie powinno stosować się u młodych psów i kotów. Metody operacyjne również będą różniły się w zależności od wieku, wykształcenia narządów oraz kondycji zwierzęcia.

• Użytkowanie – w zależności od tego w jakim celu nabyliśmy psa czy kota antykoncepcja będzie inna. Jeżeli zwierzę pełni funkcję towarzyszącą, bez problemu możemy zdecydować się u niego na zabieg, który na stałe spowoduje niepłodność. Tyczy się to także zwierząt przebywających w schroniskach. Natomiast, gdy posiadamy hodowlę i chcemy uniknąć niezaplanowanej ciąży, jednorazowo warto skorzystać z odwracalnych metod antykoncepcji.

• Lokalne możliwości – technika antykoncepcyjna często uzależniona jest od możliwości i oferty okolicznych lecznic weterynaryjnych.

• Upodobania – nie tylko lekarza weterynarii, ale także oczytanego w tym temacie właściciela.

Terminologia

Potocznie mówiąc termin sterylizacja odnosi się do samic, natomiast kastracja do samców. Według medycznej terminologii jest to jednak błąd. Pojęcie kastracja oznacza zabieg usunięcia jajników lub jąder, czyli gonad –właściwych narządów płciowych. Także operacja ta może być wykonana zarówno u samców jak i u samic. Natomiast sterylizację można rozumieć jako pojęcie ogólne, czyli pozbawienie możliwości rozmnażania. Szczegółowo sam zabieg polega na podwiązaniu dróg wyprowadzających – jajników lub nasieniowodów do komórek rozrodczych. Produkcja hormonów płciowych zostaje zachowana.

Chirurgiczne metody antykoncepcji u samców

Polegają na nieodwracalnym wyeliminowaniu płodności. Zabiegi jakie możemy wykonać to :

• Kastracja – inaczej gonadektomia. Polega na obustronnym usunięciu jąder wraz z najądrzem i częścią powrózka nasiennego. Zabieg ten można wykonać celem antykoncepcji oraz w przypadku wystąpienia chorób zależnych od testosteronu lub gonad.

Kiedy? – Operacje zaleca się przeprowadzać dopiero u osobników dorosłych. W wyjątkowych przypadkach zabieg można przeprowadzić już u 2 miesięcznego samca. Właściciele kocurów często decydują się na kastrację przed osiągnięciem dojrzałości płciowej zwierzaka z powodu znaczenia przez niego terenu. Koci mocz ma szczególnie przykry zapach.

Zalety – zabieg wykonywany jest przede wszystkim, aby uniknąć niechcianej ciąży. Szczególnie pomocny jest w przypadku, gdy w domu są samice. Gonadektomia przeprowadzana jest także u zwierząt ze zbyt dużym popędem seksualnym, z którym nie radzi sobie właściciel. Często objawia się on próbami ucieczki do samicy lub nadmierną agresją i pobudzeniem. Po zabiegu przestają być produkowane hormony płciowe odpowiedzialne za te zachowania. Często problem znika, chyba, że zaburzenia behawioralne spowodowane są czymś innym. Ponadto zabieg ten może zapobiegać nowotworom takim jak rak prostaty.

Operacja – odbywa się w krótkotrwałym ogólnym znieczuleniu. Pacjenta układa się na grzbiecie. Wyróżniamy trzy metody ze względu na miejsce cięcia :

o Kastrację mosznową – mosznę nacina się jednym cięciem. Następnie eksponuje i odejmuję się jądra. Na ranę nakłada się szwy – w przypadku kastracji pediatrycznej niekiedy zostawia się otwartą do wygojenia.

o Kastrację z odjęciem moszny – stosowana jest w przypadku chorób, między innymi nowotworów jąder.

o Kastrację przedmosznową – wykonywaną najczęściej. Jądro jest wypychane w kierunku brzucha, następnie stabilizowane palcem. Później przecina się mosznę w odpowiednim miejscu. Kolejnym etapem jest odcięcie jądra. Na koniec lekarz weterynarii zakłada szwy na ranę.

Powikłania oraz skutki uboczne – zależą one od metody operacji, wieku, stanu ogólnego oraz kondycji zwierzęcia. Najczęstszymi są krwawienia wynikające ze złego podwiązania naczyń. Wystąpić może także zakażenie, szczególnie w metodzie, gdzie zostawia się otwartą ranę. Ważne aby pies lub kot po zabiegu miał założony specjalny kołnierz. Chroni on ranę przez wylizywaniem i wygryzaniem szwów. Innymi skutkami ubocznymi, które mogą wystąpić w późniejszym czasie od operacji są między innymi nadczynność tarczycy, otyłość czy cukrzyca. U kotów występuje większa predyspozycja do wystąpienia zespołu urologicznego. Czasami może pojawić się nietrzymanie moczu. W przypadku kastracji pediatrycznej mogą wystąpić zaburzenia rozwoju zewnętrznych narządów płciowych.

Metody alternatywne :

sterylizacja otworkowa –czyli podwiązanie podwzgórza nasiennego. Powoduje to zanik tkanki jąder, poprzedzony niedokrwieniem, zwyrodnieniem i martwicą. Osobnik staje się bezpłodny.

• Wazektomia – zabieg polega na przecięciu nasieniowodów oraz ich powiązaniu. Hormony płciowe dalej są produkowane – testosteron cały czas jest aktywny. Natomiast uniemożliwiony jest przepływ plemników – samiec staje się bezpłodny. Wazektomia wykonywana jest dość rzadko.

Niechirurgiczne metody antykoncepcji u samców

Metody te mogą powodować trwałą lub czasową niepłodność. Wybór jej często uzależniony jest od sposobu użytkowania psa lub kota. Jeżeli osobnik przeznaczony jest do rozrodu – wybierzemy antykoncepcje czasową, czyli odwracalną. Zarówno w antykoncepcji trwałej jak i czasowej, istnieje wiele możliwości:

Antykoncepcja czasowa



- Preparaty hormonalne – mają na celu blokowanie czynności rozrodczych. Najczęściej stosowane są analogi gonadoliberyny o działaniu antagonistycznym. Mechanizm taki występuje naturalnie jako hormon podwzgórza – GnRH. Dzięki stymulacji przysadki mogą wpływać pośrednio na gonady – właściwe narządy płciowe,co warunkuje wydzielanie testosteronu – jego spadek oraz spermatognezę – proces powstawania i dojrzewania plemników. Występują zmiany behawioralne – brak zachowań kopulacyjnych oraz brak popędu seksualnego. W przypadku kotów także znaczenie terenu moczem, zostaje wyeliminowane na czas działania hormonu. Preparat hormonalny jest najczęściej podawany pacjentowi w postaci implantu podskórnego. Niepłodność pojawia się dopiero po pewnym czasie, od momentu jego wprowadzenia. Długość działania zależna jest od ilości substancji czynnej – najpowszechniej dostępne są 6 miesięczne. Po upływie tego czasu implant ulega degradacji, a parametry nasienia wzrastają.

Antykoncepcja trwała



- Iniekcje dojądrowe – inaczej chemiczna sterylizacja. Polega na podaniu preparatu bezpośrednio w jądra za pomocą iniekcji cienką igła. Substancja ma na celu upośledzenie spermatogenezy, więc spowodowanie trwałej niepłodności. W rezultacie dochodzi do zmniejszenia popędu płciowego oraz stężenia testosteronu. Nie jest to metoda, która w każdym przypadku zagwarantuje trwałą niepłodność. Natomiast jest alternatywą kastracji. Najczęściej stosowane związki chemiczne to glukonian cynku zobojętniony argininą czy dwuwodny chlorek wapnia. Ewentualne skutki uboczne to między innymi martwica i ropnie w obrębie moszny.

- Wazektomia chemiczna – jest także jedną z metod chemicznej sterylizacji. Iniekcje wykonuje się do ogona najądrza. Skutki uboczne jak w poprzednim przykładzie. Skuteczność wazektomi chemicznej u psów i kotów jest taka sama.

Chirurgiczne metody antykoncepcji u samic

Metody chirurgiczne u samic powodują głównie trwałe spowodowanie niepłodności. Najczęściej wykonywane zabiegi to :

• Gonadektomia – jest to operacja, która trwale powoduje niepłodność u suk i kotek. Istnieją dwie formy zabiegu :

- owariohisterektomia – polega na usunięciu jajników wraz z macicą. Stosowana jest najczęściej. Wykonuje się ją zwłaszcza u dojrzałych samic.

- owariektomia – usunięcie samych jajników. Wykonywana statystycznie rzadziej -raczej u młodych samic.

Kiedy? – powszechnie zabieg wykonuje się u młodych samic miedzy 4-5 miesiącem życia. Natomiast u suk i kotek dojrzałych płciowo powinno usunąć się jajniki, wtedy kiedy nie są one aktywne – w fazie anoestrus, czyli w okresie bezrujowym.

Zalety – zabieg zapobiega niechcianym ciążom oraz powoduje trwałą niepłodność. Wpływa to także na zmniejszanie bezdomności wśród zwierząt. Ponadto operacja likwiduje problem związany z występowaniem ciąż urojonych,które nie wpływają korzystnie na zdrowie fizyczne ani psychiczne samicy. Zmniejsza ryzyko wystąpienia niektórych chorób takich jak ropomacicze, nowotwory narządów rodnych oraz gruczołu mlekowego. Wskazaniem do zabiegu może być cukrzyca u suk oraz choroby hormonozależnee. Dzięki zabiegowi eliminowane są także zachowania behawioralne związane z okresem rujowym. Są to między innymi rozkojarzenie, próby ucieczki do samca, posikiwanie czy wokalizacja w przypadku kotek. U suk dużą korzyścią, szczególnie dla właściciela jest brak cieczki.

Operacja – zabieg przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym. W przypadku owariektomii usunięte zostają same jajniki, natomiast przy owariohisterektomii usuwa się także macicę. Cięcia jakie wykonuje się podczas zabiegu muszą być wykonane w taki sposób, aby uzyskać swobodny dostęp do gonad i macicy. Do wyeksponowania narządów używa się haka kastracyjnego lub rozwieracza i kleszczy gładkich. Przed odcięciem jajników podwiązuje się tętnicę i żyłę jajnikową. Kiedy dostęp do naczyń jajnikowych jest utrudniony można przerwać więzadło jajnika. Zanim dojdzie do odcięcia trzonu macicy, podwiązuje się go wraz z naczyniami krwionośnymi. Po dokładnym usunięciu narządów zaszywa się ranę.

Powikłania oraz skutki uboczne – podczas operacji bardzo ważne jest dokładne usunięcie narządów. Pozostawienie gonad lub jej części bardzo często prowadzi do wystąpienia zespołu odprysków jajnikowych. Objawami jakie mogą temu towarzyszyć to regularne symptomy podobne do rui. Leczeniem jest reoperacja, czyli ponowny zabieg lub blokowanie farmakologiczne. Skutki uboczne, jakie mogą jeszcze wystąpić po operacji to między innymi wewnętrzne krwawienia, złe gojenie się rany, nietrzymanie moczu, częstsze zapalenia pęcherza czy nadwaga. U bardzo młodych samic mogą wystąpić zaburzenia rozwojowe zewnętrznych narządów płciowych.

Niechirurgiczne metody antykoncepcji u samic

W przypadku tych metod możemy wyróżnić antykoncepcję trwałą, która powoduje nieodwracalną niepłodność - obecnie nie jest ona w ogóle stosowana, oraz antykoncepcje czasową – stosowana jest, kiedy chcemy spowodować niepłodność w danej rui, najczęściej praktykowana u samic przeznaczonych do rozrodu.

• Antykoncepcja czasowa – w niej możemy wyróżnić kilka możliwości :

- Progestageny – są najczęściej stosowane. Mają na celu czasowe zahamowanie rozwoju pęcherzyków jajnikowych, a w efekcie zapobieganie owulacji. Najbardziej popularne substancje wykorzystywane w kuracji to octan medroksyprogesteronu, octan megestrolu oraz proligeston. Dzielą się na długo działające – występują w formie iniekcji i działają nawet kilka miesięcy oraz krótko działające – częściej w formie doustnej, działają kilka dni. Przeciwwskazaniami to tej formy antykoncepcji są między innymi cukrzyca, choroby macicy, młody wiek czy okres poporodowy. Progestageny powinny być podawane w okresie, kiedy jajniki są w fazie bezrujowej - anoestrus, lub w przypadku kotek także w fazie międzyrurowej – interoestrus. Do powikłań z jakimi możemy się spotkać, należą między innymi guzy sutka, ropomacicze, nadwaga, przerost gruczołów sutkowych, zmiany w zachowaniu zwierzęcia czy też zapalenie macicy. Należy pamiętać, że im dłuższe stosowanie antykoncepcji, tym większe szanse na wystąpienie powikłań z nią związanych.

- Agoniści gonadoliberyny – tak jak w przypadku samców, u samic występują jako implant podskórny. Mechanizm działania jest bardzo podobny. Stymulują przysadkę, co wpływa na czynność gonad. Dochodzi do zakłócenia normalnie funkcjonującego szlaku neurohormonalnego, co prowadzi do wstrzymania czynności jajników. Implant umieszcza się najczęściej w okolicy pępka. Jego działanie jest skuteczne oraz długotrwałe – około 10 miesięcy. Powszechnie przeznaczone są one dla samców, natomiast stosowane są także u samic.

Przygotowanie do zabiegu i opieka pooperacyjna

Kiedy zdecydujemy się na zabieg chirurgiczny, należy postępować zgonie z zaleceniami lekarza weterynarii. To właśnie on zdecyduje w jakim czasie najlepiej wykonać operację. W zależności od wieku i kondycji zwierzęcia, zaleca się między innymi wykonanie kontrolnych badań krwi, a w przypadku samic często także ultrasonografię jamy brzusznej i narządów płciowych. Na zabieg pacjent przychodzi na czczo. Po wybudzeniu zwierzę odbierane jest przez właściciela i zabierane do domu. Do ochrony rany u samic, zwykle polecany jest kubrak pooperacyjny. W przypadku samca do tych celów, częściej używany jest specjalny kołnierz. Opieka właściciela w domu nad psem czy kotem jest niezwykle ważna. Musi on obserwować swojego pupila i być w stałym kontakcie z lecznicą, w razie niepokojących go sygnałów. Zwierzę, szczególnie w dniu, w którym zabieg był wykonany, może mieć złe samopoczucie i wymiotować. Ważne jest pilnowanie swojego pupila przed wylizywaniem rany i wygryzaniem szwów, które pozostawione są na około 12 dni. W tym czasie wedle zaleceń lekarza oraz zależnie od rodzaju zabiegu, wprowadzona jest antybiotykoterapia. Długość rekonwalescencji jest zróżnicowana osobniczo. Natomiast w przypadku samic jest on dłuższy niż u samców – wynika to z techniki samego zabiegu. Po wygojeniu się rany i powrocie do pełnej sprawności, należy pamiętać o odpowiednim żywieniu. Obserwacja zwierzęcia, jego masy ciała i kondycji jest niezwykle ważna. Często po zabiegu może wystąpić tendencja do tycia. Zmiana stylu życia i karmy może w tym przypadku okazać się niezbędna.

Usuwanie niechcianej ciąży

Istnieją dwie formy usuwania niechcianej ciąży u samic :

• Gonadektomia –. wykonuje się go około trzydziestego dnia po pokryciu. Im bardziej zaawansowana ciąża, tym bardziej skomplikowana operacja i możliwe jej powikłania. Podczas zabiegu płód usuwa się wraz z macicą i jajnikami. Samica staję się niepłodna.

• Farmakologiczne przerwanie ciąży – z przyczyn humanitarnych nie powinna być stosowana w zaawansowanym stadium rozwojowym płodów. Jego działanie prowadzi do poronienia. Najczęściej wykorzystywane do tego substancje to inhibitory prolaktyny, estrogeny czy glikokortykoidy. Po podaniu preparatu po około 7 dniach powinno wykonać się kontrolną ultrasonografię. Ma to na celu upewnienie się czy płód został usunięty.

Decydując się na psa lub kota pamiętaj o obowiązkach i konsekwencjach z tym związanych. Zastanów się pod jakim kątem chcesz użytkować zwierzę. Czy ma to być pupil do wspólnych spacerów, a może pragniesz założyć hodowlę? Niezależnie od tego bądź odpowiedzialny za swoje zwierzę. Dzięki medycynie weterynaryjnej istnieje wiele metod zapobiegania niechcianej ciąży. Każdy może znaleźć odpowiednią metodę antykoncepcji dla swojego psa czy kota. Pomaga to nie tylko w walce z bezdomnością wśród zwierząt, ale także zapobiega różnym chorobom.




data publikacji artykułu: 2019-07-30

Popularne teraz

Komentarze